Er is een duidelijk verband tussen Miró en de Cobra-groep dat begint met de experimentele benaderingen van kunst. Uit deze experimenten komt een overeenkomst in de expressie van het beeld, de penseelstreken van de lijnen en het kleur en materiaal gebruik. Het Cobra Museum in Amstelveen, Nederland, heeft beide verenigd voor de eerste keer in één tentoonstelling. Maar… wat verbindt en scheidt hun?

Miró en Cobra

Miró (1893-1983), Spaanse kunstenaar van abstractie, weerspiegeld in zijn werk de interesse voor het onderbewuste, het zoeken naar het belangrijkste en de essentie. “De geheimen van Miro’s kunst, kunstenaar van de Spaanse abstractie “
Cobra (1948-1951) was een internationale groep kunstenaars van de naoorlogse periode. Ze willen tot een vrije en spontane uiting komen in hun beelden. Deze worden gemaakt in een nieuwe samenleving waar kunst wordt gecreëerd door iedereen en voor iedereen (ïnvloed van de ideeën van Karl Marx). De natuurlijke impuls tot expressie van de mens leidt tot de geboorte van een volkskunst, waar het leven en de kunst één zijn.

Ontmoeting

Het lijkt erop dat in een toevallige ontmoeting in 1946 tussen de Deense kunstenaar Asger Jorn, Christian Dotremont, Belg en de Nederlander Constant Nieuwenhuys , tijdens de Miro tentoonstelling in de Parijse galerie van Pierre Loeb, de basis vormde van de naoorlogse beweging Cobra (1948 -1951), die twee jaar later werd opgericht in Parijs. Cobra werden genoemd naar de eerste letters van hun respectievelijke hoofdsteden Kopenhagen, Brussel, Amsterdam.

Miró was 55 toen de beweging werd gevormd, en was al een gerenommeerd kunstenaar.. Een groep jonge kunstenaars, gedesillusioneerd en overlevend van de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, waren op zoek naar veranderingen en vonden hun weg in intuïtieve vormen, kleuren en emoties. Cobra werd gevormd door een groep met meer dan veertig kunstenaars. Hierbij waren schilders, maar ook beeldhouwers, dichters, fotografen en filmmakers. Alleen Alechinsky kende Miró persoonlijk.

Oorlog leidt hen in de richting van vernieuwing en artistieke vrijheid

De verwoestende oorlogsgeest was de basis die hen hun artistieke taal liet vernieuwen. Miró brak met tradities op zoek naar vrijheid, experiment, richting een intuïtieve werkwijze. Cobra-leden deden hetzelfde. Zowel Cobra en Miró hadden een afkeer van de intellectuele benadering van de kunst en artistieke bewegingen uit het begin van de twintigste eeuw (“ismen”). Voor beiden bracht het surrealisme hen dichtbij de dromen en het onderbewuste, maar het psychisch automatisme van het surrealisme werd verruild voor experiment en spontaniteit.

Een gemeenschappelijke thematiek

Er is een grote overeenkomst in hun thema’s. Miró creëerde van uit zijn eigen werkelijkheid een visuele taal die afkomstig was uit de natuur: de hemellichamen, planeten, sterren, cirkels, vogels, karakters, ogen, tekens. Met de tijd verfijnt hij de figuren totdat ze pure symbolen werden.
Cobra kunstenaars toonden in hun werk fantastische dieren, vogels, vrouw, de slang, de zon, de sterren en mythische symbolen. Vooral de Deense kunstenaars waren geïnteresseerd in mythen van oude culturen. Miró en Cobra kunstenaars beschouwden zichzelf ook als makers van mythen.

Inspiratie

Miró en Cobra kunstenaars werden geïnspireerd door de kunst uit de prehistorie, etnische kunst, niet-westerse beeldende kunst, oosterse kalligrafie, en volkskunst en cultuur. Ook tekeningen van kinderen en geesteszieken zijn inspiratiebronnen. Corneille heeft hierover gezegd: “Wij gebruikten alles en hielden van alles. Van kindertekeningen, folklore, tekeningen van krankzinnigen, Afrikaanse maskers”. Dotremont en Alechinsky waren geboeid door het persoonlijk handschrift, zij zagen dit als de meest intieme en directe uiting van de psyche van de mens.

Spontaniteit in het creatieve proces

Beiden vonden het onderbewuste fundamenteel. Hun werkwijze is intuïtief en spontaan, op directe wijze geschilderd. Ze kwamen in opstand tegen de regels van de Academische kunst op zoek naar een informele kunst.

Verschillende technieken en materialen

Ze probeerden allerlei soorten materialen en experimenteerden hiermee. De kunstenaars werkten met materialen uit hun omgeving en de natuur om hen heen. Ze gebruikten verschillende technieken, naast schilderen, werkten ze op papier, met keramiek, beeldhouw werken en, onder andere, visuele gedichten.

Actuele waardering

Elvira Cámara López schrijft in de catalogus van de actuele tentoonstelling in het Cobra Museum,”er is een duidelijke invloed van Miró in de geboorte en de ontwikkeling van de Cobra-groep”. Sandra Smallenburg vermeld in een artikel van het NRC. “Zonder Miró had Cobra misschien nooit bestaan”. Dat is de verrassende conclusie van de tentoonstelling ‘Miró en Cobra. Experimenteel spel’ in het Cobra Museum in Amstelveen … maar … andersom ook” http://www.nrc.nl/next/2015/10/23/miro-en-cobra-wie-beinvloedde-nu-wie-1549268. Miró’s invloed was belangrijk in de geboorte van Cobra. Later volgden beiden parallelle paden en de invloeden zijn wederzijds.

Miró was vooral een individuele kunstenaar, tegenover die van een groep. Cobra’s sociale visie met artistieke sociale verandering in een nieuwe samenleving bestond niet voor Miró. Die creëert, met gedurfde kleuren en eigenzinnige beelden, dromen en een eigen unieke wereld. Miro’s vormen zijn verfijnder dan die van de Cobra-groep, en is, na de Spaanse burgeroorlog, abstracter. Wat hun verbind is een gemeenschappelijk uitgangspunt, de aanpak van hun werk en de visuele taal die zij gebruikten.

Tentoonstelling: “Miró & COBRA. Experimenteel spel.” Amstelveen. Nederland

Het is de moeite waard hoe de interesse voor Cobra kunstenaars en Miró in Nederland in de loop van de tijd is veranderd. In 1956 was de laatste Miró tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam, 59 jaar geleden. Misschien is de belangstelling voor de artiest of de weinige aanwezigheid van zijn werken in de Nederlandse particuliere collecties, de oorzaak geweest. Toen Miró exposeerde in het Stedelijk, spraken critici van lyrische en etherische figuren. Cobra had geëxposeerd in 1949, zeven jaar eerder, en waren door critici bijna ontaard genoemd.

Gelukkig zijn de tijden veranderen. Sinds 1995 bestaat het Cobra Museum, dat probeert de Cobrabeweging zichtbaar te maken en houdt het gedachtegoed van de kunstenaars van de beweging levend. Het museum wil een plek zijn voor experiment en expressie. Ze brengen ons Miró in Nederland. Met ‘Miró en Cobra. Experimenteel spel’ organiseert ze de eerste grote tentoonstelling van Miró in bijna zestig jaar. Je kunt meer dan 80 werken van Joan Miró en 60 van de Cobra kunstenaars zien. De tentoonstelling is bedoeld als ” oproep tot creativiteit, spelen en experiment”

Ik kan zeker aanbevelen, als je kunt, om de expositie te bezoeken en zelf te boordelen wat werkelijk hen verbindt. Geniet maar, het is de moeite waard.

Tot 29 januari 2016
www.cobra-museum.nl

Bibliografie

– Cobra-museum.nl
http://www.cobra-museum.nl/nl/verwacht.html
http://www.cobra-museum.nl/nl/cobra.html. Door Juliette Verhofstadt
– Miró en werkervaring elkaar. http://www.hoyesarte.com/evento/2015/10/miro-y-los-artistas-cobra-experimentan-juntos-en-holanda/
– “Miro en de Cobra-beweging, een onvermijdelijke ontmoeting”
– “De experimentele koppelingen tussen Miró en Cobra zijn blootgesteld in Nederland”.
EFE / PeterTijhuis Agency. Amsterdam 9 oktober 2015
– www.nrc.nl Miró en Cobra: Wie echt beïnvloed wie?
– Miró & CoBrA. Experimenteel spel. Cobra Museum. Tentoonstellingscatalogus.
“Voorwoord”. Katja Weitering Els Ottenhof
“Inleiding”. Elvira Lopez
“Miro & Cobra – Pioniers for Artistieke vrijheid” Els Drummen
– www.cleeft.nl herwaardering van Joan Miró in ‘Miró in Cobra’. Margriet Roerlandse | 2015/11/15
– Cobra (Kunst) https://nl.wikipedia.org/wiki/Cobra_(kunst)

Tekst: Ángeles Nieto

Foto’s: Fondation Constant; Tom Haartsen; Joan Ramon Bonet; Gabriel Ramon; Ángeles Nieto