7 SLEUTELS OM KLEUREN TE MENGEN

Ik vind het geweldig om een winkel met kunstmaterialen binnen te gaan, al die kleuren mooi opgesteld in de vitrines zijn voor mij als een snoepwinkel voor een kind. Ken je het gevoel om naar een markt vol met verse producten te gaan, denkend aan het gerecht dat je later gaat bereiden; bij het betreden van een kunstmaterialen winkel voel ik hetzelfde. Kleur is een sleutel voor beeldend kunstenaars, het is noodzakelijk om dit te kennen en te beheersen, kleur geeft je creatieve vrijheid en onderwijst het oog. De kleur communiceert, drukt de emotie uit. Mengen van kleuren helpt om deze taal te begrijpen. Het is als een spel. Door te experimenteren leer je de mechanismen zien. Denk maar dat je in de keuken bent en de ingrediënten en smaken bij elkaar ziet en deze gaat mengen, zoals je ook met kleuren kunt doen.

“De kleur en ik zijn één. Ik ben schilder” Paul Klee (1879 –1940), schilder

Wat is kleur?

Kleur is licht!

De kleur is een visuele waarneming, een indruk die we via de ogen ontvangen en die door de hersenen worden geïnterpreteerd. Dit verschijnsel wordt geproduceerd door lichtstralen die op belichte objecten vallen. Het is vergelijkbaar met de trillingen in de lucht van geluiden. Licht komt tot stand vanuit golven, lichtgolven. Alle belichte objecten absorberen een deel van deze elektromagnetische golven waarvan de restanten worden gereflecteerd. Bijvoorbeeld, een blauw ultramarijn pigment reflecteert blauw licht, en absorbeert andere kleuren. De gereflecteerde golven zijn wat onze ogen zien en datgene wat onze hersenen interpreteren. Elke kleur heeft zijn eigen golflengte. “Hoewel kleur wordt beschouwd als een eigenschap van objecten, is in werkelijkheid geen enkel object daarvan gekleurd.” Sara Lasso. Het menselijk oog kan alleen de golven zien bij genoeg licht. Bij weinig licht zie je in zwart-wit.

Hoe kun je kleuren mengen?

Eeuwenlang hebben kunstenaars geprobeerd om de variaties van kleuren te begrijpen en hebben ze geëxperimenteerd met het mengen van pigmenten op zoek naar een basisrecept voor kleur. Zo ontstond de kleurtheorie, een reeks van regels, waaronder de kleurencirkel.

1) De kleurencirkel

Er bestaan verschillende kleuren cirkels, gebaseerd op de kleur licht (CMYK) of pigment kleur (RGB, RYB). Deze laatste zal ik bespreken, dit is een traditioneel kleursysteem dat ook van toepassing is op de schilderkunst. De kleurencirkel is een cirkelvormige ordelijke voorstelling, waar de primaire kleuren en zijn afgeleiden worden weergegeven. De kleurencirkel is een nuttig instrument om nieuwe kleuren te creëren en om harmonie in kleurcombinaties te bepalen.

Primaire kleuren

In de zoektocht van kunstenaars om een kleurgids te maken, werd geconcludeerd dat er een klein aantal pigmenten bestaan, de zogenaamde primaire kleuren (geel, rood en blauw) waarmee je de rest van de kleuren kan bouwen. Een eigenschap van deze primaire kleuren is dat zij zelf niet kunnen worden aangemaakt door te mengen met anderen.

Deze traditionele visie is niet helemaal correct. Met geel, rood en blauw is het onmogelijk om het volledige scala van kleuren te creëren. Vooral de secundaire kleuren zijn beperkt, met name het paars en groen, die mat en grijzer worden.

Verder onderzoek in de natuurkunde (licht) en biologie (oog, hersenen) hebben de ware primaire kleuren gedefinieerd, met ter vervanging van het blauw en rood, het cyaan en magenta.

Primaire kleuren: Geel, cyaan, magenta

Secundaire kleuren

De secundaire kleuren komen tot stand door het mengen van twee primaire kleuren. De secundaire kleuren zijn oranje, paars en groen.

Geel + Magenta = Oranje

Magenta + Cyaan = Paars

Geel + Cyaan = Groen

Tertiaire kleuren

Deze kleuren krijg je door de secundaire kleuren te mengen.

“De kleur is de plek waar onze hersenen en het universum elkaar ontmoeten”.

Paul Klee, (1879 – 1940), schilder.

2) Grijs en grauwachtige kleuren

In de kleurencirkel verschijnen verzadigde tinten (pure en intense kleuren). Deze kleuren kunnen neutraler, grijzer, valer worden gemaakt door deze kleur te mengen met zijn complementaire kleur.

Complementaire (contrasterende) kleuren zijn de tinten die zich in de tegengestelde positie in de kleurencirkel bevinden.

Geel ………… paars

Magenta ……groen

Cyaan ……….oranje

3) Kleuren verhelderen

– Mengen met wit

Wit wordt gebruikt om kleuren te verhelderen en om pastelkleuren te maken. Gemengd met wit worden kleuren helderder, maar ze verliezen ook verzadiging (intensiteit) en worden dan grijzer.

– Mengen met heldere kleuren

Je kunt de kleuren verhelderen wanneer je ze mengt met andere heldere kleuren, geen wit. Op deze wijze wordt de verzadiging (intensiteit) in stand gehouden, hoewel er iets aan de kleur verandert. Bijvoorbeeld, als je oranje helderder wilt maken meng dit met een lichtere kleur, zoals geel, de kleur zal veranderen in een geel-oranje, het gaat helder worden. Als je rood wilt verhelderen, zal dit gemengd met wit, roze worden. In combinatie met geel zal de intensiteit blijven, nu iets lichter rood oranje.

4) Kleuren donkerder maken

– Mengen met zwart

Het gemakkelijkste is om kleuren met behulp van zwart donkerder te maken. Het nadeel is dat door het gebruik van zwart de kleur donkerder, viezer en matter wordt.

– Mengen met andere donkere kleuren

Ikzelf gebruik niet graag zwart om andere kleuren donkerder te maken. Dit vervang ik door hele donkere tinten als ultramarijn blauw of vermiljoen rood.

5) Wit en zwart

Het zwart is de menging van alle kleuren. Met de drie primaire kleuren gelijk verdeeld, geel, cyaan en magenta krijg je zwart. Het nadeel is dat dit wat grijzig kan zijn. Wil je het donkerder krijgen dan moet je een beetje ultramarijn blauw en vermiljoen rood toevoegen. Wit kan niet worden gemengd. De helderheid van wit kan niet worden gemaakt met andere kleuren. Wil je meer over wit weten: “De sleutels tot de kleur wit” https://www.angelesearth.com/kunst-technieken/de-sleutels-tot-de-kleur-wit/

6) Bruin

De gemakkelijkste manier om bruin te krijgen is om de drie primaire kleuren te mengen, maar niet in gelijke mate. Bruin ontstaat ook door het mengen van groen en rood. Afhankelijk van het soort bruin dat je wilt krijgen moeten de verhoudingen variëren.

7) Tips

– Organiseer de kleuren op je palet. Ik zet de koele kleuren en de warme kleuren apart.
– Maak je penseel goed schoon om zo nieuwe menging niet te vervuilen met voorgaande tinten.
– Gebruik kleine hoeveelheden verf.
– Sommige kleuren “wegen zwaarder”, zoals bijvoorbeeld rood. Als je zo een kleur gebruikt bij het mengen doe dit dan in kleine hoeveelheden.
– Maak een eigen kleurencirkel. Dat is een goed referentiepunt.
– Welke kleuren zou je moeten kopen? Eerder heb ik een artikel over dit thema geschreven: Basis ingrediënten voor het kleur recept https://www.angelesearth.com/werkboek/basis-ingredienten-voor-het-kleur-recept/
– Speel en oefen.
Oefening: Spelen, wat is het kleur recept? https://www.angelesearth.com/persoonlijk/spelen-wat-is-het-kleur-recept/
Het leren kennen van kleur eigenschappen is een kwestie van ermee experimenteren. Wat is jouw ervaring met kleur? Het is een fascinerende wereld en zeker mogelijk om onder de knie te krijgen. Ga het avontuur aan en geniet er van.

Foto’s, tekst, illustraties: Ángeles Nieto en Julia Vossen